Merhaba,

Renkli bir haftaya başlamışsınızdır umarım, renkli ve huzurlu. Kışın soğuk günleri kendini iyice hissettirirken renkleri konuşmak ayrı bir keyif. Hadi başlayalım!

Bugün renklere biraz daha yakından bakalım istiyorum. Kırmızı, sarı ve mavi ile, yani ana renklerle başlayalım. Bu renkler, farklı zaman, yer ve kültürlerde farklı anlamları temsil eder. Her birinin olumlu ve olumsuz çağrışımları vardır. Bunun nedenlerinden ilki baskın bir kültüre ait rengin popüler olmasıdır, daha zayıf olan kültürün renginin yerini alabilir. İkinci olarak ülkelerdeki önemli olaylar o ülkede, hatta dünyada o renge yüklenen anlamı değiştirebilir. Son olarak, uzun bir geçmişe ve geleneğe sahip bir ülke, bir rengin olumlu anlamını koruyabilir.

Kırmızı

“Kırmızı” kelimesi aslen Eski İngilizce “rēad”dan gelmektedir. Proto-Indo Avrupa kökü “reudh-'e” kadar izlenebilir. Sanskritçe'de "rudhira" kelimesi kırmızı veya kan anlamına gelir. İngiliz dilinde kırmızı, kanın rengiyle ilişkilendirilir. Ateş de, gün batımında güneş ve gökyüzü de kırmızıyla güçlü bir şekilde bağlantılandırılmıştır. Ateşin ve kanın rengi kırmızı, evrensel olarak yaşam ilkesinin temel sembolü olarak kabul edilir. Kırmızı rengin yüklenen anlamlar göz önüne alındığında, onun olumlu ya da olumsuz çağrışımlarından söz edebiliriz.

1. a) Olumlu Çağrışımlar: Kırmızı, tahminen insan tarafından algılanan ilk renktir. Tarih öncesi zamanlarda, Neandertaller ölülerin bedenlerine kanın ve yaşamın “sıcak” rengini geri vermenin bir yolu olarak kırmızı pigment serptiler. Anglo-Sakson zamanlarında kırmızının kötülüğe karşı koruduğuna inanılırken, ağaçlar ve hatta hayvanlar kırmızıya boyanırdı, savaşçılar baltalarını ve mızraklarını sihirli güçlerle donatmak için kırmızı boyayla kaplarlardı. Eski Çin'de “chi” 赤, “zhu” 朱 ve “jiang” 絳, hepsi “hong” anlamına gelir 紅. “Chihong” 赤紅, İngilizce'deki “kızıl” rengidir. “Zhuhong” 朱紅 vermilyon veya parlak kırmızı anlamına gelir. “Jiang” 絳 koyu kırmızı anlamına gelir. Bazı kültürlerde kırmızı, etki ve otoriteyi temsil eder. Kırmızı aynı zamanda Chou Hanedanlığının (MÖ 1050-256) kutsal, canlandırıcı rengiydi. Roma Katolik kardinalleri kırmızı şapka takar ve krallar genellikle kırmızı giyerler. “Kırmızı Halılar” 紅地毯 önemli bir ziyaretçinin gelişi veya gidişi için hala açılmaktadır.

Kırmızı, sevgi ve bereketle bağlantılıdır. Çin kültürel geleneklerinde kırmızı, iyi şans, mutluluk ve kutlama ile ilişkilendirilir. Ay Yeni Yılı arifesinde, büyükler çocuklara “kırmızı zarflar” verilir 紅包. “Kırmızı Fenerler＂紅燈籠 kutlamalar sırasında uğurlu sembolleri yansıtmak için kullanılır. “Kırmızı Harf Günü” şanslı bir gündür. Batı festivallerinde kırmızı ve yeşil renkler hemen Noel ile ilişkilendirilir. “Chi”nin赤 bir diğer anlamı, sadık ve samimi olma niteliğidir; örneğin, “tek yürekli” 赤心. Çin sahnesinde oyuncular dürüst ve düzgün karakterler olduklarını göstermek için yüzlerini kırmızıya boyarlar.

1. b) Olumsuz Çağrışımlar: Kırmızı her bağlamda olumlu olarak algılanmamış, negatif çağrışımları da bir çok kültürde yer almıştır. Kan rengi olan kırmızı, uyarı, savaş, yıkım, cinsiyet, günah ve cinayetin sembolüdür. Roma mitolojisinde kırmızı, savaş tanrısı Mars ile ilişkilendirilir. Eski Mısır'da kırmızı, çölün, ve kızıl saçları ve gözleri olduğu söylenen yıkıcı tanrı Seth'in rengiydi. Kırmızı ayrıca eski Romalılar için bir silah çağrısı anlamına geliyordu. Kızıl bayraklar sosyalist devrimciler tarafından kullanılıyor.

İncil'deki bir örnek İşaya'da bulunur: “Günahların kıpkırmızı olsa da kar gibi beyaz olacaklar”. Bu, kırmızıyı cinayet kanıyla ilişkilendiren Hıristiyanlığın, İbranilerden miras aldığı bir görüştür. Suçüstü (red-handed) deyimi, suçüstü yakalanmak ya da elleri kana bulanmak demektir. Arap kültüründe kırmızı 'ölüm'le ilişkilendirilir, idam edilecek kişi, cezasını veya ömrünün sonunu belirtmek için kırmızı renk giyer. Ayrıca bir çok kültürde kırmızının anlamını öfke veya kandan/ateşten gelen kırmızı göz gibi olumsuzluklarla ilişkilendirdiği açıktır.

Tek bir renk, bir çok anlam, değil mi? Efsanelere de bir göz atalım. Kırmızı, Türk kültüründe güç, kuvvet, güzellik ve olgunluk ile ilişkilidir. Kırmızı, hem erkek hem de kadınlar için biyolojik olgunluğun göstergesi olarak işlev görür. Kırmızı rengi farklı bir şekilde olgunluk göstergesi olarak değerlendirmek de mümkündür. "Manas" adlı bir Kırgız efsanesinde kırmızı savaş bayrağı, kahramanın bu da birçok insanı öldürdüğü ve böylece uygun bir itibar kazandığı anlamına geliyordu.

Baharın gelişini kutlamak için 21 Mart'ta düzenlenen Navrus festivalinde ateşin önemi büyüktür. Nevrus, temel olarak "yeniden doğuş", yani uzun bir kıştan sonra doğanın yeniden doğuşu anlamına gelir. Fikir, tüm yaşam formları için yeni yaşamın başlangıcını kutlamaktır. İnsanlar ateşin etrafında yer, içer, dans eder ve ateşin üzerinden atlarlar ve bu arada, Kuzey İran’da, buna benzer sözler söylerler: Zıpla, çarşamba günü atla, Çarşamba günü kaderimi açıkla, ben veririm. ağırlığımı sana alıyorum, hafifliğini alıyorum, sarılığımı veriyorum, kırmızılığını ver bana. Kırmızılığın istenmesinin sebebi, Türk ve Azeri kültürlerinde sarı rengin hastalıkla ilişkilendirilmesidir. “Sarılığı vermek” hastalığı ele geçirmek" olarak yorumlanırken, "kızarıklık istemek" sadece güçlü ve sağlıklı bir yaşam arzusudur.

Yazının başında bugün üç ana rengi ele alacağımı söyledim ama sanırım tek renk tek yazı için yeterli olacak. Kırmızıdan, ya da tek bir renkten, bu kadar uzun bahsetmek niyetinde değildim doğrusu, ancak laf lafı açtı:) Yarıda da bölmek istemedim. Diğer renkler sonraki bölümlere kalsın.

Merak edenler için yararlandığım kaynaklar ekte.

Renkli kalın, sağlıkla kalın.

Fatma Elif

Kaynakça:

Agirel, S. (2009). Colour Symbolism in Turkish and Azeri Folk Literature Source: Folklore 120(1), pp. 92-101

Hasan, A. A., Al-Sammerai, N. S. M. & Abdul Kadir, F. A. B. (2011). How Colours are Semantically Construed in the Arabic and English Culture: A Comparative study. English Language Teaching, 4(3).

Hui-Chih Yu. (2014). A Cross-Cultural Analysis of Symbolic Meanings of Color Chang Gung Journal of Humanities and Social Sciences, 7(1), pp. 49-74